MISTRZ PITYŃSKI (1947-2020) wspomnienie

Szczegóły
Kategoria: Archiwum wiadomości 2020r.

APITYNSKI00001a"Człowiek odchodzi - pamięć pozostaje".

18 września odszedł na zawsze ANDRZEJ PITYŃSKI (1947-2020) - najbardziej znany współczesny polski rzeźbiarz w Stanach Zjednoczonych, niezwykła osobowość artystyczna, promotor polskiej kultury i historii, pod wieloma względami człowiek wyjątkowy. Choć Ameryce poświęcił swój talent i najlepsze lata pracy, sercem pozostał Polakiem, służył Polsce i Polonii w USA.

Urodził się 15 marca 1947 r. w Ulanowie – maleńkim miasteczku w widłach Sanu i Tanwi, dawnej stolicy flisactwa, na Podkarpaciu. Pochodzi z rodziny o bogatych tradycjach patriotycznych i partyzanckich. Rodzice Stefania i Aleksander byli partyzantami AK-NOW i jeszcze długo po II wojnie zabiegali o wolną Polskę. Ojciec - wielokrotnie przesłuchiwany i torturowany, walczył z wojskami sowieckimi i UB jako porucznik NZW-NOW. Andrzej Pityński wyrastał w atmosferze terroru, ducha patriotyzmu i poszanowania prawdy, co miało potem ogromny wpływ na jego twórczość. Ukończył liceum ogólnokształcące w Ulanowie, następnie Technikum Wodno-Melioracyjne w Trzcianie, uzyskując zawód technika melioranta. Przez rok studiował w Wyższej Szkole Nauczycielskiej w Krakowie. W 1968 r. dostał się na Wydział Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Studiował u profesorów Mariana Koniecznego i Jerzego Bandury. Po dyplomie w 1974 r. odbył praktykę w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych, na wydziale odlewni metali kolorowych, gdzie specjalizował się w odlewaniu pomników z brązu. 3 października 1974 r. wyjechał do Stanów Zjednoczonych. Początkowo utrzymywał się z pracy fizycznej, równocześnie studiując rzeźbę w Arts Students League w pracowni prof. Katza w Nowym Jorku. Od 1975 r. do 1979 r. pracował w Sculpture House na Manhattanie jako asystent mistrza Alexa Ettla - seniora amerykańskiej rzeźby. Od 1979 r. po ostatnie lata pracował w Johnson Atelier ‒ Technicznym Instytucie Rzeźby w Hamilton, w stanie New Jersey, jako kierownik działów modelarstwa, powiększania oraz odlewów, nauczyciel rzeźby i rysunku. Jednocześnie w latach 1992‒1997 uczył rzeźby w Rider University, Lawrenceville w stanie New Jersey, a w latach 1997‒2002 w Rutgers University, New Brunswick. W Johnson Atelier prawie do końca swojego życia przekazywał wiedzę kolejnym pokoleniom młodych artystów z całego świata.

W 1987 r. przyjął obywatelstwo amerykańskie. Do Polski przyjechał ponownie w 1989 r.
Dla uczczenia polskich i światowych osobistości oraz upamiętnienia ważnych wydarzeń historycznych narodu polskiego i amerykańskiego - zrealizował wiele pomników, dzieł monumentalnych i kameralnych, płaskorzeźb, popiersi, płyt i medali.

Wykonał w USA m.in. Pomnik Katyński dla Jersey City (1986 r.), jeden z największych pomników okręgu Nowego Jorku i jeden z pierwszych na świecie monumentów upamiętniających tragedię katyńską. Wykonany z brązu i granitu, z urną mieszcząca prochy ponad 23 tys. Polskich oficerów pomordowanych w obozach sowieckich. Pomnik stał się sumieniem świata. Usytuowanie i otoczenie monumentu, na placu nad brzegiem rzeki Hudson, ze wspaniała panoramą Manhattanu w tle - to dodatkowe atuty.

Drugie, wielkie monumentalne dzieło Pityńskiego to Mściciel (Avenger) – zwany również Husarzem. Rzeźba została usytuowana na cmentarzu Weteranów Armii Polskiej w Amerykańskiej Częstochowie w Doylestown w Pensylwanii w 1988 r. Artysta ustawił rycerza w pełnej zbroi, w przyklęku, wspartego o rękojeść miecza, z ogromnym husarskim skrzydłem u ramion. Rycerz – symbol wolności i niepodległości. W tej postaci skupionej, pogrążonej w półśnie, tkwi wielka siła, ogromny ładunek emocji i ekspresji. Pomnik góruje nad białymi krzyżami rozległego cmentarza. Na tym samym cmentarzu, w 1995 r. stanęło popiersie generała Władysława Andersa dłuta Pityńskiego.

Rzeźby monumentalne Pityńskiego w Polsce to: pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej zwany Błękitną Armią, odsłonięty na warszawskim Żoliborzu 14 sierpnia 1998 r., który jest on darem Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w USA; Patriota – pomnik wystawiony w Stalowej Woli w 2011 r.

Za swoja pracę artystyczną, a także działalność na rzecz promowania polskiej historii i kultury Artysta otrzymał wiele nagród i wyróżnień. W listopadzie 2017 r. Prezydent RP Andrzej Duda odznaczył Andrzeja Pityńskiego Orderem Orła Białego.

W lipcu 2017 r. z okazji 50-lecia Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego i 50-lecia pracy twórczej Andrzeja Pityńskiego zrealizowaliśmy monograficzną wystawę pt. „Mistrz Pityński". Mieliśmy zaszczyt i przyjemność współpracować z nim, a także spotkać go osobiście. Nie było to zdarzenie przypadkowe. Wpisywało się w wieloletni cykl wystaw organizowanych w wareckim muzeum, poświęcony Polakom tworzącym w USA i na stałe zapisanych do światowej sztuki.

Pojęcie wolności, które tak wiele znaczyło dla patrona naszego muzeum Kazimierza Pułaskiego, nieustannie towarzyszyło także Andrzejowi Pityńskiemu, na różnych płaszczyznach. Do działań artystycznych inspirowała go: walka o wolność narodu, z którego wyrósł, pamięć o przodkach, którym wiele zawdzięcza, szacunek do ziemi ojczystej, którą ukochał. Źródłem natchnienia artysty były też ulubione zwierzęta – konie. To one pojawiają się w wielu jego dziełach, zarówno tych monumentalnych jak i kameralnych. Tworzone z wielką ekspresją i swobodą, o różnych fakturach, często w towarzystwie jeźdźca. Konie - symbol nieposkromionej wolności, piękna natury, czasu, wiatru, ognia, wojny, triumfu, energii, ale i wiernej przyjaźni, a nawet śmierci. Andrzej Pityński znał konie od dzieciństwa. Dziadek nauczył go jeździć konno jako małego chłopca. Jeździectwo, obok rzeźby, było jego wielką pasją. Brał udział w zawodach hippicznych, występował także w roli kaskadera. Konie były głównymi bohaterami jego niezwykłych, ekspresyjnych rysunków. Jeździe Pityński rozumiał je jak nikt.

W sztuce, jak w żadnej z dziedzin, pojęcie wolności odgrywa kluczową rolę. Wolność wyboru, zarówno miejsca tworzenia, formy i języka artystycznego - pozwoliła Andrzejowi Pityńskiemu ukazać światu prawdę o polskiej historii, zbrodniach i reżimach XX wieku. Świadomie i bardzo konsekwentnie tworzył realistyczne rzeźby monumentalne, czytelne dla wszystkich, mówiące wprost o tym co ważne, ale i trudne. „Mój pomnik Katyń, stojący na tle wieżowców Manhattanu, po 11 września nabrał nowego wymiaru. Wtedy Amerykanie zrozumieli, co to jest uderzenie w plecy” – mówił Pityński. Obudził sumienie świata? Polski oficer, z zakneblowanymi ustami, przebity przez plecy sowieckim bagnetem – tak, to przestroga dla kolejnych pokoleń przed zbrodniczym totalitaryzmem. Pomnikowe dzieła Andrzeja Pityńskiego, ustawione w przestrzeni publicznej nabrały szerszego znaczenia, uniwersalnego, ważnego nie tylko dla Polaków. Stały się symbolem wolności, niepodległości i zwycięstwa dobra nad złem. Dlatego Pityński jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych rzeźbiarzy w Stanach Zjednoczonych.

W twórczości Andrzeja Pityńskiego ważną rolę odgrywała rzeźba portretowa, w której uwiecznił znane osobistości z życia politycznego i artystycznego, zarówno USA jak i Polski. Portretował m.in. prezydenta Stanów Zjednoczonych Jimmy’ego Cartera, ale także Artura Rubinsteina, Fryderyka Chopina, Ignacego Jana Paderewskiego, Marię Curie-Skłodowską, Kazimierza Pułaskiego i Tadeusza Kościuszkę, papieża Jana Pawła II, generała Władysława Andersa czy ks. Jerzego Popiełuszkę. Realistyczne popiersia z brązu, wiernie oddają rysy twarzy, ale także cechy charakterystyczne danej osoby. Często na odwrocie rzeźb artysta ukazywał sceny z życia portretowanych, charakterystyczne emblematy i symbole. Celowo niektóre powierzchnie bardziej uplastyczniał poprzez zastosowanie faktury, inne wygładzał, polerował.

Płaskorzeźby, płyty, plakiety i medale to także znacząca część twórczości Mistrza Pityńskiego. Zrealizował zupełnie niezwykłą kolekcję medali o tematyce historycznej i patriotycznej. Szczególnym dziełem była dla niego Tarcza Michała Krupy – płaskorzeźbione epitafium poświęcone bratu matki Andrzeja Pityńskiego. Był on jednym z kilku najdłużej działających polskich partyzantów, ostatnim żołnierzem Oddziału „Wołyniak” AK NOW. Walczył do 1959 r., a następnie wskutek zdrady został ujęty przez UB, otrzymał wyrok śmierci. Poddał się ratując rodzinę. Więziony 10 lat w Strzelcach Opolskich ostatecznie spoczął na cmentarzu w Ulanowie.

W wielu miejscach, w płaskorzeźbach, tarczach, płytach upamiętniał Pityński patriotyczne i flisackie tradycje swojego rodzinnego miasteczka Ulanowa. Tam też w 2015 r., dzięki hojności Mistrza i zaangażowaniu miejscowych władz samorządowych, powstało małe Muzeum Andrzeja Pityńskiego. Dzięki życzliwości Burmistrza Ulanowa mogliśmy zaprezentować znaczącą część ulanowskiej kolekcji w Warce.

Dopełnieniem twórczości Andrzeja Pityńskiego są rysunki i szkice. Wykonał niezliczoną ilość rysunków węglem, ekspresyjnych i pełnych emocjonalnego ładunku. Przybliżają one warsztat artysty. Zawsze rysował, od najmłodszych lat. Od dynamicznego szkicu, zaledwie z kilku grubych kresek, rozpoczynał myślenie o rzeźbie, bryle, a następnie przestrzeni. W jego rysunkach możemy zobaczyć ogromny ładunek energii, swobody wypowiedzi, wolności tworzenia.

Andrzej Pityński, dzięki wytężonej pracy i determinacji stał się jednym z najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów w Stanach Zjednoczonych, zaliczanym do światowej czołówki rzeźbiarzy, cenionym wykładowcą w Johnson Atelier – Technical Institute of Sculpture w Mercerville w New Jersey. W USA został zauważony przez takich wybitnych twórców jak: Reuben Nakian, Alexander Ettle, George Segal czy Isaac Witkin. Należał do elitarnego National Sculptor Society (NSS).

Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce, które kultywuje pamięć o zasłużonych przedstawicielach Polonii w Stanach Zjednoczonych, z wielką satysfakcją zaprezentowało w 2017 r. wystawę Mistrza Pityńskiego. To było podziękowanie dla Andrzeja Pityńskiego za Jego trud i nieustającą pamięć o Polsce. Na zawsze pozostanie w naszej pamięci jako niezwykła osobowość artystyczna, człowiek twardy i niestrudzony, wielkiego serca i zatroskania o polskie sprawy. Cześć Jego Pamięci!

Iwona Stefaniak
Dyrektor Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego

 

Fotografie z archiwum A. Pityńskiego, udostępnione do zbiorów Muzeum, fotografie z wernisażu i wystawy Rafał Donica dla Muzeum.

Galeria zdjęć znajduje się na stronie internetowej pod adresem::
https://www.muzeumpulaski.pl/aktualnosci/720-mistrz-pitynski-1947-2020-wspomnienie#sigProId9777ede7d4